Francien van de Ven: ‘Met een glimlach gaat alles een stuk gemakkelijker’

Tijdens het Nursing Congres op 8 november jl. is de zaal goed gevuld met zo’n 250 belangstellenden. Met schijnbaar gemak trekt Francien van de Ven de aandacht van deelnemers. Ze doet dat met een heel relaxte boodschap: ‘Hoe dan? Door gewoon te doen!’. Dat is ook de titel van haar tweede boek, dat in augustus 2020 verscheen. De ondertitel geeft iets meer toelichting: door gewoon te doen kunnen we de zorg voor mensen met dementie samen verbeteren’. Al snel blijkt dat Francien een echt praktijkmens is. Geen hoogdravende theorieën, maar vooral veel praktijkvoorbeelden van hoe ze deze praktijkvisie gestalte geven op het ouderenlandgoed Grootenhout (www.grootenhout.nl). Mooie foto’s illustreren haar verhaal. Het lijkt me de moeite waard om Francien eens op te zoeken, en tegelijkertijd een kijkje te nemen in mijn geboortestreek: Mariahout ligt vlak bij Asten. Mariahout maakt deel uit van de gemeente Laarbeek en telt zo’n 2.000 inwoners. Francien woont zelf in Helmond, maar stelt voor om elkaar te ontmoeten op dagbeleving ’t Grootje op het ouderenlandgoed. ‘Dan kan je de visie meteen in levenden lijve zien’, zegt ze. En dus zet ik koers naar de Brabantse Meijerij.

Alzheimerenthousiasteling

Ik moet even zoeken als ik op het landgoed arriveer. De avondschemering is gevallen en ik probeer het maar eens bij een van de vele huisjes die ik in de omgeving aantref. In ’t Grootje is het heerlijk warm. Aan een van de tafels wordt flink gepuzzeld. Ik schuif aan bij een tafeltje dat wordt gedeeld door drie dames. Gezellig, maar waar is Francien? Een van coaches – zo worden de medewerkers van Grootenhout allemaal aangeduid – is zo vriendelijk om haar even te bellen. Ik vertrek naar een ander pand vlakbij. ‘Goed zo’, zegt Francien, ‘dit is ook een van onze uitgangspunten: laat mensen het zoveel mogelijk zelf uitzoeken, meestal vinden ze dan vanzelf de oplossing!’

In je boek haal je aan hoe belangrijk het is om een, in eenvoudige woorden geformuleerde, begrijpelijke visie te hebben. Daar hoor ik later graag meer over. Kun je eerst wat vertellen over je achtergrond?

‘Ik woon vanaf mijn eerste levensjaar in Helmond. Als 17-jarige begon ik met werken en studeren bij de Rabobank. Na vier jaar kwam ik bij Interpolis terecht. Het verzekeringswezen is lang mijn werk geweest, tot mijn schoonvader Herman de ziekte van Alzheimer kreeg. Ik heb vrij lang voor hem gezorgd en raakte daardoor gefascineerd door de gevolgen van dementie voor het leven van de mens. Ze noemen me ook wel de ‘alzheimerenthousiasteling’. Ik besloot tot een radicale carrièreswitch en vestigde me via de Kamer van Koophandel als vrije beroepsbeoefenaar onder de fraaie titel Denk en Doen Ouderenhulp. Toen het thuis steeds minder goed ging met Herman werd hij bezoeker van de dagbeleving van ouderenlandgoed Grootenhout. Oprichters (vanaf 2009) en eigenaars Noudje van Bussel en Doris van Vuuren vroegen me om bij hen te komen werken. Ik zocht naar een functiegerichte opleiding, buiten de verpleging en verzorging om, maar kon die niet direct vinden in Nederland. In België vond ik de opleiding Referentie Persoon Dementie. Zo’n persoon is aanspreekpunt voor de familie en expert dementie binnen het verzorgingshuis, die collega’s begeleidt en coacht. Dit sloot naadloos aan bij het werk dat ik al deed bij de zorgboerderij. Via managementfuncties ben ik inmiddels directeur geworden.’

En die visie, hoe staat het daarmee?

‘Wat mij betreft begint alles bij een visie. Iedereen, van onder tot boven en van links tot rechts, moet weten wat belangrijk is. Een visie moet ook goed en begrijpelijk geformuleerd zijn. Over onze dagbeleving – ja, je hoort het goed: wij praten hier niet over ‘besteding’, maar ‘beleving’ – zeggen we bijvoorbeeld dit: bewoners en bezoekers van de dagbeleving in vrijheid, zoveel mogelijk geluksmomenten geven. Dat is duidelijk, toch? Verder benadrukken we de hoofdletter A, wat ons betreft essentieel in het bieden van goede zorg en welzijn: aandacht als kernelement in de relatie tussen bewoners en medewerkers. En onze managers geven het goede voorbeeld, zij werken regelmatig mee op de werkvloer.’

Voor iedereen

Slaat dat aan, bij de mensen en bij de medewerkers?

‘Op dit moment wonen er zo’n honderd mensen bij ons, verdeeld over dertien ‘huisjes’. Vaak zijn dat mensen die eerder vanuit thuis de dagbeleving bezochten. De dagbeleving heeft op dit moment zo’n veertig bezoekers. We krijgen, mede vanwege de mediabelangstelling, nog steeds aanvragen vanuit het hele land. Datzelfde geldt voor de medewerkers: met zo’n 90 fte – in totaal zo’n 170 medewerkers – hebben we geen enkele vacature. Sterker nog: er is een wachtlijst van mensen die graag bij ons komen werken. We hebben veel herintreders in dienst.’

Dat is bijzonder, juist begin december publiceerde dagblad Trouw een onderzoek van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) waaruit blijkt dat er in de sectoren onderwijs en zorg veel gekwalificeerde mensen werkzaam zijn buiten de sector om. Onder mensen met een verpleegkundig diploma is de ‘stille reserve’ kleiner dan in het onderwijs, maar nog steeds aanzienlijk. Zo’n 28.000 verpleegkundigen zijn buiten de zorgsector werkzaam, terwijl het tekort ongeveer half zo groot is: 14.500 voltijdsbanen. Je hoort overigens ook weleens zeggen dat die kleinschalige woonvoorzieningen ‘de krenten uit de pap’ pikken, dat ze vanwege een selectief selectiebeleid bijvoorbeeld mensen met (ernstige) gedragsproblemen weren waardoor ze aantrekkelijk zijn voor de arbeidsmarkt. En dat ze alleen beschikbaar zijn voor mensen met een ruime beurs.

‘Ik verzeker je dat iedereen bij ons terecht kan. Wij zijn zeker geen voorziening voor de happy few. We werken tegenwoordig met het Volledig Pakket Thuis, een voorziening vanuit de zorgverzekering. Mensen die bij ons komen wonen, betalen de huur meestal vanuit hun AOW. Op dit moment loopt er een interessant onderzoek vanuit de Universiteit Maastricht, van Hilde Verbeek. Zij probeert te ontdekken of het cognitieve niveau van nieuwe bewoners hoger of lager is dan het gemiddelde niveau van bewoners die opgenomen worden in het verpleeghuis. Zo proberen we de geruchten te ontzenuwen, dat wij ons alleen maar op de minder complexe problematiek richten. In die vijftien jaar dat ik hier nu werk, waren er zo’n drie of vier mensen van wie we afscheid moesten nemen vanwege ernstige agressie.’

Belang van ertoe doen

Het valt me op dat jullie het niet schuwen om onderzoek te (laten) doen naar wat wel of niet werkt?

‘Dat klopt, we vinden het belangrijk om te kunnen onderbouwen wat we doen en waarom we dat doen. Zo deed de Technische Universiteit Eindhoven hier onderzoek naar het valrisico. Zoals je hebt gezien liggen er her en der bijvoorbeeld tuinslangen en zijn de paadjes niet overal volledig egaal. Het onderzoek wees uit dat ons valrisico niet zoveel afweek van dat in reguliere instellingen. Interessant was wel de bevinding dat de gevolgen van dit soort valpartijen bij ons minder ingrijpend waren dan elders. Waarschijnlijk heeft dit te maken met de betere spierkracht van onze mensen – een effect van ons beweegbeleid. Mensen zo lang mogelijk actief houden is een duidelijk streven van het landgoed. Zo min mogelijk activiteiten uit handen nemen. Dat is niet alleen goed voor die spierkracht, maar ook voor een essentiële behoefte, ook van mensen met dementie: ertoe doen, iets kunnen betekenen, van waarde zijn voor anderen. Zoals ik tijdens het congres vertelde: sommige medewerkers nemen hun strijkgoed mee hiernaartoe, wat in dankbaarheid en met grote zorg wordt gestreken door onze bewoners!

‘We vinden het belangrijk om te kunnen onderbouwen wat we waarom doen’

Een ander onderzoek lieten we doen naar een van onze succesformules: De Thuiskomervaring. Ook weer iets dat in eerste instantie heel gewoon lijkt: hoe belangrijk is het dat je variatie ervaart in je dagindeling? Voor de meeste mensen is het de normaalste zaak van de wereld om buiten thuis om iets te doen te hebben, zoals werk of andere activiteiten. Wat gebeurt er – nog steeds – vaak met mensen met dementie? De uren rijgen zich aaneen, mensen zitten dagenlang samen met mensen die ze niet hebben uitgekozen, irritaties ontstaan en je hoeft je niet af te vragen hoe dat komt. Ik gebruik altijd het voorbeeld van een gezamenlijke vakantie met vrienden: hoe snel ga je je niet ergeren aan elkaar en ontstaan er problemen? Op Grootenhout gaan de mensen ’s morgens, na het ontbijt, aan het werk. Op de dagbeleving of elders worden zinvolle activiteiten gevonden en komen ze anderen tegen. Als je dan ’s avonds thuiskomt, ervaar je de geborgenheid van de eigen microkosmos. Een veel normalere beleving dan in het instituut. Naar deze, wat wij ‘de thuiskomervaring’ noemen, lieten we een student Gerontologie kritisch kijken. Uit haar onderzoek bleken positieve effecten van dit bewuste beleid. Een van de succesfactoren van ons landgoed, wat mij betreft. Inmiddels hebben twee grote instellingen in het land dit idee overgenomen.’

Werken jullie ook met, door onderzoek inmiddels effectief bevonden interventies? Ik denk bijvoorbeeld aan de SABA-methodiek (Samen in Actie Bij Apathie) uit Nijmegen.

‘Zoals je hebt gelezen in mijn boek vormt apathie inderdaad een uitdaging om mee aan de slag te gaan. Wij maken graag gebruik van evidence based methodieken, maar vinden het superbelangrijk om deze te vertalen in begrijpelijke bewoordingen. Doe je dat niet, dan ervaren veel mensen op de werkvloer het als iets dat van bovenaf wordt opgelegd. Maar we zijn niet vies van goede kwaliteitsstandaarden en richtlijnen die helpen om die geluksmomenten, waar we op uit zijn, te creëren. Ook werken we samen met een van de psychologen van het CCE (Centrum voor Consultatie en Expertise, red.), die ons bijvoorbeeld helpt om signaalgedrag goed te kunnen duiden.’

Betere toekomst

Ik zie geen uniformen en her en der vriendelijk ogende medewerkers, die hier ‘coaches’ worden genoemd.

‘Ja dat is ook een van onze uitgangspunten: om de schone kunst van het verleiden te verstaan, is het belangrijk dat je een positieve uitstraling hebt. Met een glimlach gaat alles een stuk gemakkelijker. We houden daar rekening mee bij het aannemen van nieuwe mensen. Met de term ‘coach’ benadrukken we dat het niet gaat om verpleging en verzorging, maar veel meer om een respectvolle begeleiding, om welzijn. Overigens hebben we sinds 2021 ook een eigen incompany-opleiding, in samenwerking met de Zorg en Werk Academy uit Ede. En we krijgen regelmatig bezoek van collega-instellingen, die hier inspiratie komen opdoen.’

‘In wezen werken we hier aan een betere toekomst voor onszelf’

Wat een succesverhaal. Zijn er dan helemaal geen zorgen?

‘Helaas vormen de ontwikkelingen in de CAO-VVT wat nare donkere wolken aan de hemel. Wij werken, op basis van de voorkeuren van onze herintreders, met kortere contracten en slaapdiensten. Dit lijkt door de vakbonden ongedaan te worden gemaakt. Ik ben daarover in gesprek met de vertegenwoordiger, maar zie nog weinig beweging. Ook via onze Branchevereniging Kleinschalige Zorg (BVKZ) probeer ik deze reële bedreiging voor ons organisatiemodel af te wenden.’

Je bent echt een vrouw met een missie, nietwaar?

Francien lacht. ‘Zeker wel, ik zou de hele zorg voor mensen met dementie in Nederland willen verbeteren. En nog iets belangrijks: denk niet dat we deze verbeteringen en veranderingen voor anderen doen. Nee, in wezen werken we aan een betere toekomst voor onszelf. Kijk naar de statistieken: door de dubbele vergrijzing zal dementie in de komende jaren alleen maar toenemen.’

Peter Bakens is redacteur van DementieVisie en was werkzaam als docent en wijkverpleegkundige